Dil ve konuşma bireylerin kendilerini ifade etme, iletişim kurma ve sosyal hayatı paylaşmalarındaki en önemli araçlardandır. Birey doğumundan itibaren çevresinde olan biteni anlamaya, istek ve ihtiyaçlarını ifade etmeye çalışırken dili kullanır. Dil, genellikle konuşma ile aynı kavram gibi algılanmakla birlikte konuşmayı, yazmayı ve sembollerle ifade etmeyi de içeren daha geniş kapsamlı bir kavramdır. Konuşma ise seslerin fiziksel olarak üretilmesi ve dili kullanarak sözlü iletişim kurma yöntemidir. Özetle dil sözlü olan ve olmayan, kültürle de bağlı çok geniş bir kapsama sahipken konuşma, dilden kesin sınırlarla ayrılamayan ancak dil ile bağlantılı bir parçayı oluşturmaktadır. Dil ve konuşma gelişimi zihinsel, fiziksel ve duygusal gelişimden bağımsız değildir. Bu alanlardan herhangi birinde yaşanan bir güçlük, dil ve konuşmayı olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Dil ve konuşma güçlüklerini ortaya çıkaran nedenler arasında, zihinsel yetersizlik, işitme kaybı, gelişimsel gecikmeler, bazı cerrahi girişimler sonrası sorunlar, beyin hasarları, yarık damak/dudak gibi yapısal bozukluklar, serebral palsi gibi kasları etkileyen hastalıklar, sesin yanlış kullanımı vb. pek çok neden sayılabilir. Dil ve konuşma güçlüklerinin sınıflandırılmasında farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Dil ve Konuşma Güçlüğü Destek Eğitim Programı’nda, bireylerin bu alanda yaşadıkları yetersizlikler dikkate alınarak gruplandırma yapılmıştır. Bu doğrultuda Dil ve Konuşma Güçlüğü Destek Eğitim Programı beş ayrı modülden oluşan bir sistem hâlinde düzenlenmiştir. Bu modüller, Sesletim ve Ses Bilgisi, Akıcı Konuşma, Ses Bozukluklarının Sağaltımı, Gelişimsel Dil, Edinilmiş Dil Bozukluklarının Sağaltımı başlıkları altında hazırlanmıştır. Dil ve Konuşma Güçlüğü Destek Eğitim Programı, Millî Eğitim Bakanlığına bağlı faaliyet gösteren özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde uygulanmak üzere, dil ve konuşma güçlüğü olan bireylerin günlük iletişimde ihtiyaçlarını karşılayacak dil ve konuşma becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
PROGRAMIN DÜZEYİ
Program, doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle dil ve konuşma becerileri ve günlük yaşam aktiviteleri olumsuz etkilenmiş her yaştaki bireyin genel ve gelişimsel özellikleri dikkate alınarak hazırlanmıştır.
PROGRAMIN GENEL AMAÇLARI
Program ile bireylerin;
1. Sesletim (artikülasyon) ve ses bilgisel farkındalık (fonolojik) becerilerini geliştirmeleri,
2. Günlük iletişimde konuşma hızını ve ritmini işlevsel ve akıcı bir şekilde kullanmaları,
3. Sesini kalite, perde, şiddet, rezonans, ve/veya süre gibi özellikler yönünden yaşına ve cinsiyetine uygun olarak kullanmaları,
4. Alıcı ve ifade edici dil becerilerini geliştirmeleri,
5. Okuma- yazma becerilerini geliştirmeleri,
6. Günlük iletişimde alternatif ve destekleyici iletişim yöntemlerini kullanmaları beklenmektedir.
PROGRAM İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR
1. Modüllerde yer alan kazanımlar, dil ve konuşma güçlüğü destek eğitim programında yer alan genel amaçlara ulaşmasını sağlayıcı nitelikte belirlenmiştir.
2. Programı oluşturan modüller ve kazanımlar bireylerin dil ve konuşma alanında sahip olduğu yetersizlikler göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. Birey ihtiyaçlarına göre aynı anda birden fazla modülden yararlanabilir. Örneğin, bir çocukta hem 6 sesletim hem de akıcı konuşma sorunu olabilir. Bu durumda birey her iki modülden yararlanabilir.
3. Modüller arasında bir aşama ve sıra bulunmamaktadır. Modüllerin seçiminde bireyin ihtiyaçları ve özellikleri dikkate alınmalıdır.
4. Bireyin bireyselleştirilmiş eğitim programına alınacak kazanımlar belirlenirken kişinin dil gelişimi, bilişsel, fiziksel, psiko sosyal özellikleri, yaşı, cinsiyeti, çevresi, sağlık durumu vb. faktörler dikkate alınmalıdır.
5. Dil ve konuşma güçlüğü olan bireylerin ek olarak başka bir yetersizliği olması hâlinde ihtiyaç duyulan diğer destek eğitim programlarından da yararlanması sağlanmalıdır.
6. Program modüllerinde yer alan kazanımların gerçekleşebilmesi için öğrenme ve öğretme sürecinde gerekli modüllerde belirtilen araç gereç ve donanımlar sağlanmalıdır. Destek eğitim sürecinde kullanılacak araç ve gereçler bireyin yaşı, dil gelişimi, sağlık durumu, bilişsel, psiko sosyal, fiziksel özellikleri vb. dikkate alınarak seçilmelidir. Dil ve Konuşma Güçlüğü Destek Eğitim Programı uygulanırken çocuklara yönelik olarak sesli ve renkli oyuncaklar (pelüş ve plastik hayvanlar, taşıtlar, bebekler, legolar, hamur vb.), resimli kartlar, oyun kartları, fotoğraflar, eşleme kartları, sıralama kartları boyama ve kavram kitapları, değerlendirme formları, test materyalleri, sözcük/cümle listeleri, Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği'ne uygun olan okuma ve resimli hikâye kitapları, teknolojik araç ve gereçler, ayna, kronometre, metronom vb. araç ve gereçler kullanılabilir. Yetişkinlerle ise yaşı mesleği, sosyokültürel özelliklerine uygun araç ve materyaller kullanılmalıdır.
7. Programı uygulayan uzman, eğitim ortamını en uygun biçimde hazırlamalı ve eğitim sırasında eğitim teknolojilerini etkin biçimde kullanmalıdır.
8. Bireyin eğitim planı doğrultusunda bağlı olduğu rehberlik araştırma merkezi, varsa devam ettiği okul ya da kurum ve diğer ilgili kuruluşlarla iş birliği yapılmalıdır. Bireyin eğitim planı, yapılacak çalışmalar, öneriler konusunda varsa devam ettiği kurum/okul personeli (sınıf öğretmeni, rehber öğretmen, özel eğitim öğretmeni, branş öğretmeni, kurum psikoloğu, çocuk gelişimcisi, çocuk eğiticisi, doktor vb.) ile görüş alışverişi yapılarak bireyin gelişimi desteklenmelidir. Öğrencinin kayıtlı olduğu eğitim kurumuna, öğretimsel uyarlamalar ve değişikliklere (sınıf ortamı, öğretim yöntemi, öğretmenin yönergelerin niteliği, etkinliğin tamamlanması için verilen süre, etkinlik sayısı, etkinliğin/ çalışmanın tekrar yapılması için süre verilmesi, grup çalışmaları vb.) yönelik önerilerde bulunulmalıdır. 9. Bireyin destek eğitim sürecinin sonunda devam ettiği kurum tarafından hazırlanan gelişim raporu ve ekinde birey kazanımlarının günlük yaşama geçişini ve kalıcılığını sağlayacak öneriler, bağlı olduğu rehberlik ve araştırma merkezinin yanı sıra bireyin ailesine/2828 sayılı yasa ile devlet koruması altında bulunan bireyin vasi statüsünde olan kuruma, varsa devam ettiği okulun rehberlik ve psikolojik danışma servisine iletilmelidir.
10. Destek eğitim alan bireyin eğitim sürecinde edindiği kazanımların sosyal yaşama geçişinin ve deneyim zenginliğinin sağlanması için çevresi ile iletişimde bulunacağı oyun, drama, tiyatro, gezi, spor vb. etkinliklere bireysel eğitim programı içinde yer verilmelidir. Birey ve aile, dil ve konuşma becerilerinin gelişimine destek olabilecek izcilik, tiyatro, spor etkinlikleri, müzik aleti çalma, resim yapma, iş ve mesleğine uygun etkinlikler vb. biçimde zamanını değerlendireceği sosyal ve kültürel faaliyetler konusunda bilgilendirilmeli ve yönlendirilmelidir.
11. Programı uygulayan personel tarafından destek eğitim programı kapsamında uzman desteği alınabilir. Gecikmiş konuşma ve işitme engelli çocukların dil gelişim sürecinde eğitim odyologları ve işitme engelliler öğretmenlerinden; nörolojik sorunlu bireylerde fizyoterapist desteği alınabilir. Gerektiğinde psikolog, psikiyatr, rehber öğretmen, KBB uzmanı, çocuk hastalıkları uzmanı, plastik cerrahi uzmanı, nörolog, ortodonti uzmanı/diş hekimi ile de iş birliği yapılabilir.
PROGRAMIN YAPISI
Dil ve Konuşma Güçlüğü Destek Eğitim Programı genel amaçlarına ulaşmasını sağlayacak çeşitli modüller ve modüllere yönelik kazanımlardan oluşmaktadır. Her bir modülde bireylerde ulaşılması beklenen kazanımlar, içerik, açıklamalar ve ölçme değerlendirme bölümleri yer almaktadır. Modüllerde yer alan kazanımlar bireye kazandırılacak bilgi, beceri ve tutumlardan oluşmaktadır. Modüller uygulayıcıya rehber olabilmesinin yanında eğitim kurumlarının uygulayacağı bir standart getirdiği gibi ölçme ve değerlendirme sürecini de kolaylaştırmaktadır.