Özel eğitim özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programı ve yöntemleri ile görme engellilerin özür ve özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitimdir. Her birey gibi görme engelli bireylerin de kendine özgü özellikleri, ilgi yetenek ve öğrenme ihtiyaçları bulunmaktadır. Görme engelli bireylerin çevrelerini algılamaları ve bilgi toplamaları, sağlam kalan duyularına dayalı olmaktadır. Bu nedenle de görme engelliler öğrenirken nesnelere dokunur, nesnelerin çıkardıkları sesleri dinler, koklar ve tatlarına bakarak nesnenin özelliklerini anlamaya çalışıp diğer duyu organlarından geniş ölçüde yararlanırlar. Dokunma duyusunun görme engelli bireylere uygun özel eğitim yöntemlerine göre kazandırılması gerekmektedir. Çevreyi ve çevredeki uyaranları algılamada önemli olan bir diğer duyu organı da işitmedir. İşitme duyusu görme engelli bireylerin sosyal ilişkilerini sürdürmede önemlidir. Ancak çevrede sürekli olarak sesli uyaranları bulmak her zaman mümkün değildir. Bu nedenle de verilecek yaşantılarda sesli uyaranlara da yer vermek gerekmektedir. İnsanlarla iletişim kurmada kullanılan konuşma becerisine sahip olmaları da görme engelliler için bir avantaj gibi görülebilir. Görme engelli bireyler, tüm diğer engellilerde olduğu gibi bazen engellerinden bazen de toplumun anlayışsız tavrından dolayı engellerini daha fazla hissetmekte ve olumsuz yönde etkilenmektedirler. Bu olumsuz etkilenmeyi en aza indirgemek veya bunlarla baş edebilme becerisini kazandırmak için küçük yaştan itibaren eğitime alınmaları, gelişimleri açısından önemlidir. Bu nedenle görme engellilerin bireysel özellikleri ve özür dereceleri dikkate alınarak bilişsel, sosyal, akademik, psikomotor, bağımsız hareket, günlük yaşam ve özbakım ile ilgili temel becerilerin kazandırılması ve geliştirilmesi amacı ile Millȋ Eğitim Bakanlığına bağlı faaliyet gösteren özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde uygulanmak üzere görme engelliler destek eğitim programı hazırlanmıştır.
Görme Engelli Bireylerin Genel Özellikleri
1. Doğuştan görme engelli olan bireyler, ayakta dururken ya da otururken ileriye ya da geriye sallanma, yüzünün önünde parmaklarını ya da ellerini sallama, parmaklarını ya da elini sallama, parmakları ile gözlerini ovuşturma gibi amaçsız hareketler gösterebilirler.
2. Görme engelli bireyler, insanların yüzlerini ve eşyaların görünümlerini canlandıramadıkları için onlarla iletişimlerinde pasif ve anlamsız bir yüz ifadesine sahiplerdir.
3. Gören bireylerle konuşurken çoğu zaman duyarsız, ilgisizmiş gibi görünürler.
4. Birçok çalışma, görme engelli bireylerin yer değiştirmelerini sağlayan yuvarlanma, yürüme gibi hareket becerilerini kazanmada gecikme gösterdiğini ortaya koymaktadır.
5. Sonradan görme duyusunu kaybeden bireyler arasında motor gecikme görülmez, ancak daha önce görme duyusunu kaybetmiş bireylerde motor gecikme görülür.
6. Tamamen görmeyen (total kör ) bireylerin yürüyüşü daha kısa adım şeklinde, belirgin bir ayak sürüme davranışı, yavaş yürüme, eğik yürüme gibi şekilsel davranışlar gösterirler.
7. Kavramsal gelişimde ya da bilişsel yeteneklerde gecikme gözlenebilir.
8. Özellikle soyut düşünmeyi gerektiren becerilerde daha başarısız olabilirler.
9. Alan kavramını vermek güçtür. Alana ilişkin bilgiler daha çok dokunma duyusu aracılığıyla kazanılmaktadır.
10. Görme yetersizliğinden kaynaklanan eksiklikleri diğer duyu organlarını kullanarak telafi etmeye çalışırlar.
11. Dikkat yoğunlaştırma, ince ayrıntıları fark etme yetenekleri gelişmiştir.
12. Sosyal faaliyetlere ilgilidirler.
13. Müzikle yakından ilgilenirler.
14. Bedensel ve zihinsel gelişimlerinde farklılık vardır.
15. Bağımsız hareket edebilme becerileri sınırlıdır.
16. Algısal motor ve bilişsel gelişimde gecikme görülür.
17. İletişim kurarken yüz ifadesini değiştirmede güçlükleri olabilir.
PROGRAMIN DÜZEYİ
Program, kavramsal, sosyal, pratik uyum ve bağımsız hareket becerilerinde eksiklikleri ya da sınırlılıkları olan, özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine ihtiyaç duyan görme yetersizliği olan her yaştaki bireylerin özellikleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. PROGRAMIN GENEL AMAÇLARI Bu program ile bireylerin;
1. Temel yaşam becerileri kazanmaları,
2. Bağımsız hareket edebilmeleri,
3. Sosyal gelişimlerini sağlamaları,
4. Bilişsel hazırlık ve akademik becerilerini geliştirmeleri,
5. Günlük yaşam, özbakım becerileri kazanmaları,
6. Görsel, dokunsal ve işitsel algı ile ilgili becerileri geliştirmeleri,
7. İletişim becerilerini geliştirmeleri beklenmektedir.
PROGRAM İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR
1. Modüllerde yer alan kazanımlar görme yetersizliği olan bireylerin özellikleri dikkate alınarak destek eğitim programının genel amaçlarına ulaşmayı sağlayacak nitelikte belirlenmiştir.
2. Modüllerdeki ders saatleri bireysel eğitim biçiminde düzenlenmiştir. Görme engelli bireylerin modüllerdeki kazanımları gerçekleştirememesi durumunda, bireylerin durumu özürlü sağlık kurulu raporu ile yeniden belgelendirilerek, ilgili rehberlik ve araştırma merkezindeki özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından yeniden değerlendirilir.
3. Birden fazla yetersizliği olan bireylerin sağlık kurulu raporunda belirtilmiş olan diğer yetersizlikleri de göz önünde bulundurularak uygun modül veya modüller önerilmelidir. Örneğin, bir bireyin görme yetersizliği ile birlikte zihinsel ve ortopedik yetersizliği bulunabilir. Modül seçiminde görme, zihinsel, işitme ve ortopedik yetersizliği olan bireyler için hazırlanmış olan modüller de önerilebilir. 4. Destek eğitim programının verimliğini artırmak amacıyla modüllerde yer alan kazanımların yapılandırılmış ortamların yanı sıra gerçek ortamlarda da uygulaması yapılmalıdır.
5. Modüller arasındaki geçişlerde birey için önerilen modülde yer alan kazanımlardaki yeterlilik düzeyi bireysel gelişim raporu da dikkate alınarak değerlendirilir.
6. Program modüllerinde yer alan kazanımların gerçekleşebilmesi için öğrenme ve öğretme süreci bölümüne yer verirken araç-gereç ve donanımların sağlanması gerekmektedir.
7. Görme yetersizliği olan bireyler için hazırlanan destek eğitim programı; Öğrenmeye Hazırlık, Psikomotor Beceriler, Özbakım Becerileri, Günlük Yaşam Becerileri, Bağımsız Hareket Becerileri, Sosyal Beceriler, Türkçe ve Matematik modüllerininden oluşmaktadır.
8. Programda yer alan modüller arasında bir aşamalılık ve birbirinin ön koşulu olma durumu söz konusu değildir.
9. Bireyin eğitim planı doğrultusunda rapor veren RAM, varsa devam ettiği okul (eğitim uygulama okulu, özel eğitim İ.O. vb.) ya da kurum (hastane, SHÇEK vb.) ile iş birliği yapılmalıdır. Bireyin eğitim planı yapılacak çalışmalar, öneriler konusunda, varsa devam ettiği kurum /okul personeli ( sınıf öğretmeni, rehber öğretmeni, özel eğitim öğretmeni, branş öğretmeni, kurum psikologu, sosyal hizmet uzmanı vb.) ile görüş alışverişi yapılarak bireyin gelişimi ve takibi desteklenmelidir.
10. Destek eğitim merkezlerinde görev yapan meslek elemanları kendi görev alanlarındaki yetki ve sorumlulukları doğrultusunda hareket ederek ekip çalışmasına özen göstermelidir. Ayrıca farklı uzmanlık alanlarına sahip oldukları için birbirlerini tamamlayıcı özellikte olmalı, birbirlerinin görev alanına müdahale etmemelidir.
11. Destek eğitim alan bireyin eğitim sürecinde edindiği kazanımların sosyal yaşama geçişinin ve yaşantı zenginliğinin sağlanması için çevresi ile iletişimde bulunacağı oyun, drama, tiyatro, gezi, spor, müzik, izcilik vb. etkinliklere program içinde yer alan tüm modüllerde yer verilmelidir.