Sınav kaygısı, öncesinde öğrenilen bilgilerin sınav sırasında etkili biçimde kullanılmasını engelleyen ve başarının düşmesine yol açan yoğun kaygıdır.
Gerçekte kaygısız olmak mümkün değildir. Belirli bir düzeydeki stres; başarı için gerekli olan motiveyi ve gelişmeyi sağlar, verimi arttırır. Sınav kaygısı da beklenilen bir duygudur ve gereklidir. Sınava hazırlanmaya motive eder, başarıya ulaşmak için istekli olmayı sağlar.
Ancak kaygı düzeyi durumla orantısızsa, rahatsızlık vericiyse ve motivasyon sağlamıyorsa ters giden bir şeyler var demektir. Bu kaygı, karar verme sürecini bozar, sınava hazırlanmayı engeller, bilgi düzeyine güveni azaltır.
Gerçekçi olmayan düşünce biçimlerine (otomatik düşünceler) sahip olmak kaygının oluşmasında en önemli etkenlerdir. (Sınavın sonucunu felaketleştirme, olumsuz değerlendirilme korkusu, sınav sürecinden çok sonucuna odaklanma, bilgisinin değil kişiliğinin değerlendirildiği düşüncesi, mükemmeliyetçi yaklaşım, kendine güvensizlik vb.)
Sınav kaygısının oluşmasında etkili olan otomatik düşünceler ve bu düşüncelere alternatif gerçekçi düşünceler:
“Bu sınavda başarılı olamayacağım.”/ “Bu sınavda başarılı olup olmamayı düşünmek yerine, elimden geleni yapmaya çalışmalıyım.”
“Hiçbir soruda takılmamalıyım, hemen yapmalıyım.” / “Takıldığım sorular olabilir, yapamadığımı görürsem diğer sorulara geçebilirim, buradaki her soru bana puan kazandırabilir.”
“Ailemin, arkadaşlarımın beni takdir etmesi için çok başarılı olmam lazım.” / “Onların beni takdir etmesi sadece sınavla ilişkili olmamalı. Ben onları başarılı oldukları için mi seviyorum?”
“Herkesin dikkati benim üzerimde başaramazsam rezil olurum.” / “Rezil olmak benim kafamda oluşturduğum bir şey benim hayatım ve ilişkilerim sadece bu sınav ve sonucundan ibaret değil.”
Sınav kaygısı ile başa çıkmada uygulanabilecek farklı yöntemler vardır. Gerçekçi olmayan düşünceleri sorgulama ve olumlu düşünmeye yönlendirme(alternatif düşüncelerle çağrışım) , gevşeme egzersizleri, odaklanma/ nefes alma bunlardan bazılarıdır.
Öğrencilerin sınav kaygıları değerlendirildiğinde ailenin sınav ile ilgili düşüncelerinin de kaygı üzerinde oldukça etkisi olduğu görülmektedir. Aile çocuklarının sınırlarının farkında olmalı, çocuğa güven ve sorumluluk vermelidir. Sınavla ilgili konuşmalarda özenli ve gerçekçi olmalıdır. Yüreklendirici davranmalı, sınavı ölüm kalım sorunu haline getirmemelidir. Beklenti düzeyini gerçekçi sınırlara indirmelidir.
Eğer sınav kaygısı ruhsal bir bozukluk ortaya çıkarmışsa (depresyon, uyku bozuklukları vb.) , kaygıyla baş etmek için uygun olmayan yollar kullanılmaya başlandıysa mutlaka bir ruh sağlığı uzmanından destek alınmalıdır.